Kun je iets leren uit een boek? Ja en nee. Het hangt af van wat je onder leren verstaat en wat voor soort boek je bedoelt.

‘In mijn opleiding werken ze heel veel met uw boek!’.

‘En, heb je er iets aan nu je voor de klas staat?’

‘Mag ik eerlijk zijn?’

‘Tuurlijk!’.

‘Nou eigenlijk niet zo heel veel…’.

De student doelt op een in veel lerarenopleidingen gebruikt studieboek van o.a. mijn hand. Talloze jonge docenten zijn met het boek opgeleid. Haar opmerking doet even pijn, maar ik moet me niet aanstellen. Eigenlijk wist ik het al wel. In de talloze lessen die ik volg, zie ik maar bar weinig terug van wat ik allemaal heb opgeschreven. 

Het boek oogst nog steeds alom lof. Het beoogt een brug te slaan tussen de moderne theorie van leren en het handelen van de docent in de klas. Blijkbaar is het een smal bruggetje geworden. Het lukt lang niet alle studenten om de overkant te bereiken. Veel van hen blijven steken op de oever van de theorie: op het tentamen laten zien dat je het weet en begrepen hebt en dat is het dan. De valkuil van OBIT als dwingende volgorde: Onthouden, Begrijpen, Integreren en Toepassen, waarbij de laatste twee worden uitgesteld naar later datum. Het overgrote deel van het onderwijs stopt na de B. Als er al toegepast wordt, is dat meestal niet meer dan aangeklede oefening met maar een kleine variatie op wat je geleerd hebt. 

De student die ik sprak herkende de lessituatie niet als een plek waar ze kon toepassen wat ze geleerd had. Creatief toepassen, transfer of wendbaar gebruik zoals het ook wel genoemd wordt, volgt niet als vanzelfsprekend uit begrijpen. Per slot weet iedereen dat roken ongezond is, maar er zijn talloze mensen die de stap naar stoppen niet zetten. Daar is meer voor nodig. 

Het wordt als de hoogste vorm van leren beschouwd: dat wat je geleerd hebt kunnen gebruiken in een totaal andere situatie dan die waarin je het onderwezen kreeg. Toepassen vraagt om een creatieve geest. Er moet een sprong gemaakt worden. Als je dat niet doet als logisch vervolg op het onthouden en begrijpen, blijft het ‘maar’ kennis. Misschien in jouw ogen best belangrijk en betekenisvol, maar zolang je het niet kunt verbinden met je dagelijkse praktijk, kun je er eigenlijk niks mee. Laten we eerlijk zijn; er zijn talloze onderwijskundigen die alles weten van leren, maar er voor de klas niks van zouden bakken. Je kunt alles weten van het menselijk lichaam, dat betekent nog niet dat je een goede huisarts bent. Er gaapt een kloof tussen weten en doen. Die kun je alleen dichten door toepassen te oefenen, werkelijk doen met een leermeester dichtbij.

Er zijn inmiddels verschillende handboeken over leren en onderwijzen. Die van Valcke, Onderwijskunde als ontwerpwetenschap is misschien wel de meest complete. Je kunt hem uit je hoofd leren, maar dat maakt je nog niet tot een goede docent. Na de zomer valt het besluit of ik met een collega een boek ga schrijven met als werktitel Leren en onderwijzen op het mbo. Of we dat gaan doen hangt af van de vraag of het ons kan lukken met een boek de kloof tussen praktijk en theorie te dichten. Nou ja, in elk geval kleiner te maken.

Maar eerst is er nog een vakantie. Deze site gaat binnenkort uit de lucht voor renovatie werkzaamheden. 1 september staat er weer column in een fris jasje online.

Goede vakantie en tot dan,

Simon Ettekoven