Zou het boek Rumeiland’ vanSimon Vestdijk op de leeslijst van havo-vwo mogen?
Vestdijk, de man die sneller schreef dan God kon lezen. Meer dan vijftig boeken leverde hij af. Een paar meesterwerken, maar ook heel veel best aardige, goed geschreven romans, maar niet meer dan dat. Rumeiland is er daar één van. Hoewel de eerste uitgave uit 1940 stamt is het qua stijl, woordgebruik én thema nog zeer leesbaar. Het is een historische roman. Het neemt ons mee terug naar de 18e eeuw en beschrijft hoe een jonge Engelse jurist een onderzoek doet naar vermeende fraude op de suikerplantages van zijn familie op Jamaica. Ik kwam het boek tegen op de plank bij één van mijn favoriete antiquariaten. Nummer 10 uit het verzamelde werk van V. Bingo, die had ik nog niet. Afrekenen, inpakken en mee naar huis.
Inmiddels heb ik het gelezen. Geboeid én verbaasd. Het verhaal beschrijft het onderzoek van een jonge, nog wat wereldvreemde jurist met zijn jeugdige verwarring en onzekerheden en met een persoonlijke geschiedenis die hem in de weg zit bij wat hem te doen staat. Kortom een leesbaar, goed geschreven verhaal, ingebed in een groter thema dat je in neutrale woorden ‘de verhoudingen tussen de verschillende etnische groeperingen’ kunt noemen. En daar begint mijn verbazing. Het boek laat onverbloemd zien wat de gevolgen van slavernij en racisme waren voor het dagelijks bestaan van mensen met een andere achtergrond dan wit en Europees. Beter dan in welke geschiedenis les dan ook wordt je met je neus in de ruwe werkelijkheid gewreven. Het is een historische roman. Vestdijk schrijft de taal die de mensen toen spraken. Elke bladzijde staat vol met woorden die nu niet meer kunnen. Of mogen, net wat je wilt. Historisch correct? Vestdijk en ik waren er niet bij, maar het heeft er alle schijn van dat ze toen wél zo over ‘andere’ mensen spraken. Het zijn de woorden van toen. Het milder, correcter opschrijven zou geschiedvervalsing zijn.
Moeten we die boeken niet meer lezen? Maar wat als een leerlingen het op haar leeslijst zet? En maakt het nog verschil of dat een zwarte of een witte leerling is? En wat voor inzicht wil de docent horen als die over dit boek een spreekbeurt geeft. Wat mag er wel en niet hardop gezegd worden?
Er zullen leerlingen zijn die boeken over tweede wereld oorlog aangrijpen om het fascisme te verheerlijken. Er zullen ook leerlingen zijn die Rumeiland van Vestdijk aangrijpen om racisme goed te praten.
Ik weet het beter gemaakt: laten we Rumeiland verplicht stellen. Op de boekenlijst er mee. Maar dan wel bij geschiedenis. Bij de lessen over die zogenaamde ‘Gouden Eeuw’. Als aandacht voor de keerzijde.