Waarom broodnodige onderwijsvernieuwing steeds weer sterft in de goede bedoelingen.
Hoge school Fontys voerde een nieuwe vorm van onderwijs in en kreeg het links en rechts om de oren. Boze docenten trokken van leer tegen journalisten. Wat ging er mis?
Onderwijsvernieuwing is een verhaal van teleurstellingen. De middenschool, het studiehuis, het nieuwe leren; verder dan veel verdriet en een paar succesvolle incidenten kwam het niet. Terwijl verandering broodnodig is. Het roep toeteren van de gebruikelijke criticasters doet de vernieuwers geen recht. Vissen in troebel water. Er is veel mis met wat ’ouderwets onderwijs heet. De afgelopen 25 jaar zag ik honderden lessen in hbo, mbo en vo. Sommige daarvan waren absolute pareltjes. Voorbeelden van betrokkenheid en actief leren. Hulde. Maar er is ook een grote grijze middelmaat. Heel veel saaie eenheidsworst. Het kan zoveel beter!
Van onderwijzen naar leren
Leren is niet synoniem met onderwijzen. Het onderwijs gaat steeds meer op ’intensieve leerling houderij’ lijken: De opleiding als leerfabriek. ’Als leren plezierig en creatief hoort te zijn, waarom ziet het het er hier dan uit als een kantoor?’, schreef Guus Kuijer vijftig jaar geleden.Talloze docenten weten dat het anders kan. Onderwijs boordevol leeractiviteiten in plaats van voornamelijk luisteren. Onderwijs dat leren faciliteert. Maar die omslag is niet gemakkelijk. Het Instituut Onderwijs is een taaie organisatie.
Helemaal om
Helemaal om is in scholen een populair verander model. Het ’oude denken’ in één klap uit de opleiding bannen. Het heet ook wel ’het aardbeving model’. Dat is een ongelukkige metafoor. Aardbevingen betekent slachtoffers, vernieling, chaos en ook dat de goede dingen verloren gaan. Dat kan een school zich niet veroorloven. Klein beginnen is een veel kansrijker model. Starten in een hoekje van de opleiding met docenten die willen en kunnen. Dan bijschaven of een stap terug doen. En pas opschalen als dat kan. Het gaat om een ingrijpende verbouwing terwijl de winkel open blijft. Dat vraagt veel van mensen.
De roep om zelfsturing
Zelfsturend leren is het nieuwe toverwoord. Zelfsturing is een complexe mix van intelligentie en het vermogen om afgewogen met gevoelens en persoonlijke belangen om te gaan. Bij het in geloof in zelfsturing wordt vergeten dat jong volwassenen zich in een emotioneel uiterst turbulente levensfase bevinden. En uitgerekend in die periode wordt verwacht dat ze de vragen van de opleiding voor te laten gaan op wat het leven hen aan nieuwe uitdagingen biedt. Het zijn sterke benen die opdracht tot zelfsturing kunnen dragen.
Leren vorm geven
Onderwijzen is leren vorm geven. Dat is geen gemakkelijke opdracht. Veel onderwijzen blijft steken in het rijtje uitleg, vragen of het begrepen is en dan aan het werk zetten met nog wat individuele hulp. Dat is een karikatuur van onderwijs. Leren vorm geven vraagt om een ’up tot date’ gereedschapskist van docernten. Denkvragen kunnen stellen, leergesprekken leiden, samenwerkend leren kunnen vormgeven, confrontaties met behoud van relatie aan kunnen gaan. Er valt nog een wereld te verbeteren.
De docent doet er toe
In allerlei vormen van ’nieuw leren’ wordt de rol van de docent beperkt tot begeleider of coach. Dat getuigt van een beperkte blik op leren. Vaak zag ik het verworden tot een hopeloze zoektocht met niks doen als gevolg. Om te kunnen leren moet je iets weten. Kennis is geen vies woord. Goed onderwijs is een verstandige mix van nieuwe kennis en ervaring en grondige verwerking en toepassing van de deelnemers. De docent heeft de taak er voor te zorgen dat het eigen maken ook werkelijk plaats vindt. Sturen en loslaten in een dynamische balans.
Kortom
Modern onderwijs vraagt om up to date repertoire. Geen onderwijs voor morgen met repertoire van gisteren. Het over de schutting gooien naar studenten is geen oplossing. Geen aardbevingen maar (leer)doelgericht investeren vakkundigheid van teams en voortduren kleinschalige experimenten.
Het stof moet uit de veren. Er valt nog een wereld te winnen. Het oude, zogenaamd goede onderwijs is niet goed genoeg meer. Maar het wiel helemaal opnieuw uitvinden is niet nodig. Zorgvuldig reconstrueren wel. Kijk uit dat je niet van de regen in de drup raakt.